Mbretëria e Hungarisë

Mbretëria e Hungarisë
Emrat ↓
*Magyar Királyság* (Hungarisht)
*Regnum Hungariae* (Latin)
*Königreich Ungarn* (Gjermanisht)
Mbretëria e Hungarisë; Emrat ↓ Magyar Királyság (Hungarisht); Regnum Hungariae (Latin); Königreich Ungarn (Gjermanisht)
1000–1918; 1920–1946
	Flamuri; (1915–1918) Stema
	Parimi: Regnum Mariae Patronae Hungariae(Latin); Mária királysága, Magyarország védőnője (Hungarisht); Mbretëria e Mërisë, Patronesha e Hungarisë (Shqip)
	Himni: Himnusz (1844–1946); "Himni" Himni mbretëror; Zoti shpëtoje, Zoti ruaje Perandorin Tonë, Vendin tonë!; (1797–1918)
	Mbretëria e Hungarisë (e gjelbër) më 1190
	Mbretëria e Hungarisë (e gjelbër e errët) dhe Mbretëria e Kroaci-Sllavonisë (e gjelbër e hapur) brenda Austro-Hungarisë më 1914
Kryeqyteti	Budapest Kryeqytetet historike: Esztergom (1000–1256); Temesvár (1315–23); Visegrád (1323–1408); Buda (1256–1315; 1408–85; 1490–1541; 1783–1873); Bécs (1485–90); Pozsony (1536–1783); Debrecen (përkohësisht: 1849; 1944); Budapest (1873–1946); Székesfehérvár (vendi i dietës, selia mbretërore, vendi i kurorëzimit dhe varrosjes nga viti 1000 deri në 1543);
Gjuhët zyrtare	Latinisht (ceremonial/liturgjik/administrativ deri në 1844); Gjermanisht (1784–90; 1849–67); Hungarisht (1836–49; 1867–1946); Italisht (1871–1918, Fiume); Gjuhë të tjera të folura:; Carpathian Romani, Kroacisht, Polonisht, Rumanisht, Rutenisht, Serbisht, Sllovakisht, Sllovenisht, Jidish
Besimi	Katolicizmi (Latinisht dhe Katolike Lindore), Kalvinizmi, Luteranizmi, Ortodoksia Lindore, Unitarizmi, Judaizmi
Qeveria
Lloji i qeverisjes	Monarkia feudale (1000–1301); Monarkia absolute (1301–1868); Monarkia kushtetuese parlamentare unitare (1848–1918; 1920–46)
Monark
• 1000–38 (i pari)	Stefan I
• 1916–18 (i fundit)	Karli IV
• 1920–44 (Regent)	Miklós Horthy
Palatine
• 1009–38 (i pari)	Samuel Aba
• 1847–48 (i fundit)	Stephen Francis Victor
Kryeministri
• 1848 (i pari)	Lajos Batthyány
• 1945–46 (i fundit)	Zoltán Tildy
Kuvendi	Dieta (nga vitet 1290)
• Dhoma e sipërme	Shtëpia e Magnatëve; (1867–1918; 1926–45)
• Dhoma e ulët	Dhoma e Përfaqësuesve; (1867–1918; 1927–45)
Epoka historike	Mijëvjeçari i 2-të
• Kurorëzimi i Stefan I	25 dhjetor 1000
• Demi i Artë 1222	24 prill 1222
• Beteja e Mohi	11 prill 1241
• Beteja e Mohács	29 gusht 1526
• Pushtimi osman; i Budës	29 gusht 1541
• Traktati i Karlowitz	26 janar 1699
• Revolucioni Hungarez	15 mars 1848
• Kompromisi i 1867	30 mars 1867
• Traktati i Trianonit	4 qershor 1920
• Monarkia u shfuqizua	1 shkurt 1946
Sipërfaqja
1200	282,870 km2 (109,220 sq mi)
1910	282,870 km2 (109,220 sq mi)
1930	93,073 km2 (35,936 sq mi)
1941	172,149 km2 (66,467 sq mi)
Popullsia
• 1200	2,000,000
• 1790	8,000,000
• 1910	18,264,533
• 1930	8,688,319
• 1941	14,669,100
Ekonomia
Monedha	Florint (1325–1553); Thaler; Florin (1754–1867); Forint (1867–92); Korona (1892–1918); Korona (1919–26); Pengő (1927–46); Blada tatimore (1946);
Të dhëna të tjera
Paraprirë nga	Pasuar nga
	Principata e Hungarisë
	Republika Hungareze (1919–20)
Republika e Parë Hungareze
Republika e Parë Çekosllovake
Mbretëria e Rumanisë
Mbretëria e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve
Republika e Parë Austriake
Republika e Dytë Hungareze

Mbretëria e Hungarisë ishte një monarki në Evropën Qendrore që ekzistonte nga Mesjeta deri në shekullin e 20-të (1000-1946 me përjashtim të viteve 1918-1920) dhe ekzistonte për gati një mijëvjeçar. Principata e Hungarisë doli si një mbretëri e krishterë me kurorëzimin e mbretit të parë Stefen I në Esztergom rreth vitit 1000; familja e tij (Dinastia Árpád) udhëhoqi monarkinë për 300 vjet. Nga shekulli i 12-të, mbretëria u bë një fuqi e mesme evropiane.^[7]

Për shkak të pushtimit osman të territoreve qendrore dhe jugore të Hungarisë në shekullin e 16-të, vendi u nda në tre pjesë: Hungaria Mbretërore e Habsburgëve, Hungaria Osmane dhe Principata e Transilvanisë gjysmë e pavarur. Shtëpia e Habsburgëve mbajti fronin hungarez pas Betejës së Mohács në 1526 në vazhdimësi deri në vitin 1918 dhe gjithashtu luajti një rol kyç në luftërat çlirimtare kundër Perandorisë Osmane.

Nga viti 1867, territoret e lidhura me kurorën hungareze u përfshinë në Austro-Hungari nën emrin Tokat e Kurorës së Shën Stefanit. Monarkia përfundoi me depozitimin e mbretit të fundit Karli IV në vitin 1918, pas së cilës Hungaria u bë republikë. Mbretëria u rivendos nominalisht gjatë "Regjencës" së periudhës së viteve 1920-1946, duke përfunduar nën pushtimin sovjetik në vitin 1946.^[7]

Mbretëria e Hungarisë ishte një shtet multietnik^[8] nga fillimi i saj deri në Traktatin e Trianonit dhe mbulonte atë që sot është Hungaria, Sllovakia, Transilvania dhe pjesë të tjera të Rumanisë, Ruthenia Karpatiane (tani pjesë e Ukrainës ), Vojvodina (tani pjesë e Serbisë), territorin e Burgenland (tani pjesë e Austrisë), Megjimurje (tani pjesë e Kroacisë), Prekomurje (tani pjesë e Sllovenisë) dhe disa fshatra që tani janë pjesë e Polonisë. Nga viti 1102 ajo gjithashtu përfshinte Mbretërinë e Kroacisë, duke qenë në bashkim personal me të, të bashkuar nën Mbretin e Hungarisë.

Sipas demografëve, rreth 80 përqind e popullsisë përbëhej nga hungarezët para Betejës së Mohács, megjithatë në mesin e shekullit të 19-të nga një popullsi prej 14 milionë banorësh, prej tyre, diçka më pak se 6 milionë ishin hungarezë për shkak të politikave të zhvendosjes dhe imigrimit të vazhdueshëm nga vendet fqinje. Ndryshimet e mëdha territoriale e bënë Hungarinë etnikisht homogjene vetëm pas Luftës së Parë Botërore. Në ditët e sotme, më shumë se nëntë e dhjeta e popullsisë është etnikisht hungareze dhe flet hungarisht si gjuhë amtare.

Sot, dita e festës së mbretit të parë Stefen I (20 gusht) është një festë kombëtare në Hungari, duke përkujtuar themelimin e shtetit (Dita e Themelimit).^[7]

Emrat[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Format latine Regnum Hungariae ose Ungarie (Regnum që do të thotë mbretëri); Regnum Marianum (Mbretëria e Mërisë); ose thjesht Hungaria, ishin emrat e përdorur në dokumentet zyrtare në latinisht nga fillimi i mbretërisë deri në vitet 1840.

Emri gjerman Königreich Ungarn u përdor zyrtarisht nga viti 1784 deri më 1790^[9] dhe përsëri midis viteve 1849 dhe 1860.

Emri hungarez (Magyar Királyság) u përdor në vitet 1840, dhe më pas përsëri nga vitet 1860 deri në 1946. Emri jozyrtar hungarez i mbretërisë ishte Magyarország,^[10] që është ende gjuha e folur, dhe gjithashtu emri zyrtar i Hungarisë.^[11]

Emrat në gjuhët e tjera amtare të mbretërisë ishin: polonisht: Królestwo Węgier, rumanisht: Regatul Ungariei, serbisht: Kraljevina Ugarska, kroacisht: Kraljevina Ugarska, sllovenisht: Kraljevina Ogrska, sllovakisht: Uhorské kráľovstvo, dhe italisht (për qytetin e Fiume), Regno d'Ungheria.

Në Austro-Hungari (1867–1918), emri jozyrtar Transleithania përdorej ndonjëherë për të treguar rajonet e Mbretërisë së Hungarisë. Zyrtarisht, termi Tokat e Kurorës së Shën Stefanit u përfshi për pjesën hungareze të Austro-Hungarisë, megjithëse ky term ishte gjithashtu në përdorim para asaj kohe.

Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

^ Adeleye, Gabriel G. (1999). World Dictionary of Foreign Expressions. Ed. Thomas J. Sienkewicz and James T. McDonough, Jr. Wauconda, IL: Bolchazy-Carducci Publishers, Inc. ISBN 0-86516-422-3.
^ J. C. Russell, "Population in Europe 500–1500," in The Fontana Economic History of Europe: The Middle Ages, ed. Carlo M. Cipolla (London: Collins/Fontana Books, 1972), p. 25.
^ Emil Valkovics:Demography of contemporary Hungarian society Arkivuar 1 maj 2016 tek Wayback Machine, 1996, p. 15
^ Kollega Tarsoly, István, red. (1996). "Magyarország". Révai nagy lexikona (në hungarisht). Vëll. 21. Budapest: Hasonmás Kiadó. fq. 572. ISBN 963-9015-02-4.
^ Élesztős László; etj., red. (2004). "Magyarország". Révai új lexikona (në hungarisht). Vëll. 13. Budapest: Hasonmás Kiadó. fq. 882, 895. ISBN 963-9556-13-0.
^ Historical World Atlas. With the commendation of the Royal Geographical Society. Carthographia, Budapest, Hungary, 2005. ISBN 963-352-002-9
^ ^a ^b ^c Kristó Gyula – Barta János – Gergely Jenő: Magyarország története előidőktől 2000-ig (History of Hungary from the prehistory to 2000), Pannonica Kiadó, Budapest, 2002, ISBN 963-9252-56-5, p. 687, pp. 37, pp. 113 ("Magyarország a 12. század második felére jelentős európai tényezővé, középhatalommá vált."/"By the 12th century Hungary became an important European factor, became a middle power.", "A Nyugat részévé vált Magyarország.../Hungary became part of the West"), pp. 616–644
^ Stickel, Gerhard (2010). National, regional and minority languages in Europe: contributions to the annual conference 2009 of EFNIL in Dublin (në anglisht). Peter Lang. ISBN 9783631603659 – nëpërmjet Google Books.
^ Hintersteiner, Norbert (9 shkurt 2017). Naming and Thinking God in Europe Today: Theology in Global Dialogue (në anglisht). Rodopi. ISBN 978-9042022058. Arkivuar nga origjinali më 23 mars 2017. Marrë më 20 dhjetor 2014 – nëpërmjet Google Books.
^ "Magyarország geográfiai szótára". www.fszek.hu (në hungarisht). Arkivuar nga origjinali më 19 mars 2018. Marrë më 12 korrik 2013.
^ Fundamental Law of Hungary (2012), Wikisource

Lexim më tutje[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Engel, Pál. The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. (2001).
Frucht, Richard. Encyclopedia of Eastern Europe: From the Congress of Vienna to the Fall of Communism Arkivuar 18 mars 2010 tek Wayback Machine (2000)
Hoensch, Jörg K., and Kim Traynor. History of Modern Hungary^{[lidhje e vdekur]}, 1867–1994 (1996)
Hanak, Peter et al. A History of Hungary (1994)
Kontler, Laszlo. A History of Hungary (2006) excerpt and text search
Molnár, Miklós, and Anna Magyar. A Concise History of Hungary (2001) excerpt and text search
Palffy, Geza. The Kingdom of Hungary and the Habsburg Monarchy in the Sixteenth Century (East European Monographs, distributed by Columbia University Press, 2010) 406 pages; Covers the period after the battle of Mohacs in 1526 when the Kingdom of Hungary was partitioned in three, with one segment going to the Habsburgs.

[1] Adeleye, Gabriel G. (1999). World Dictionary of Foreign Expressions. Ed. Thomas J. Sienkewicz and James T. McDonough, Jr. Wauconda, IL: Bolchazy-Carducci Publishers, Inc. ISBN 0-86516-422-3.

[2] J. C. Russell, "Population in Europe 500–1500," in The Fontana Economic History of Europe: The Middle Ages, ed. Carlo M. Cipolla (London: Collins/Fontana Books, 1972), p. 25.

[3] Emil Valkovics:Demography of contemporary Hungarian society Arkivuar 1 maj 2016 tek Wayback Machine, 1996, p. 15

[4] Kollega Tarsoly, István, red. (1996). "Magyarország". Révai nagy lexikona (në hungarisht). Vëll. 21. Budapest: Hasonmás Kiadó. fq. 572. ISBN 963-9015-02-4.

[5] Élesztős László; etj., red. (2004). "Magyarország". Révai új lexikona (në hungarisht). Vëll. 13. Budapest: Hasonmás Kiadó. fq. 882, 895. ISBN 963-9556-13-0.

[carth-6] Historical World Atlas. With the commendation of the Royal Geographical Society. Carthographia, Budapest, Hungary, 2005. ISBN 963-352-002-9

[Kristó-7] Kristó Gyula – Barta János – Gergely Jenő: Magyarország története előidőktől 2000-ig (History of Hungary from the prehistory to 2000), Pannonica Kiadó, Budapest, 2002, ISBN 963-9252-56-5, p. 687, pp. 37, pp. 113 ("Magyarország a 12. század második felére jelentős európai tényezővé, középhatalommá vált."/"By the 12th century Hungary became an important European factor, became a middle power.", "A Nyugat részévé vált Magyarország.../Hungary became part of the West"), pp. 616–644

[8] Stickel, Gerhard (2010). National, regional and minority languages in Europe: contributions to the annual conference 2009 of EFNIL in Dublin (në anglisht). Peter Lang. ISBN 9783631603659 – nëpërmjet Google Books.

[9] Hintersteiner, Norbert (9 shkurt 2017). Naming and Thinking God in Europe Today: Theology in Global Dialogue (në anglisht). Rodopi. ISBN 978-9042022058. Arkivuar nga origjinali më 23 mars 2017. Marrë më 20 dhjetor 2014 – nëpërmjet Google Books.

[Fényes-10] "Magyarország geográfiai szótára". www.fszek.hu (në hungarisht). Arkivuar nga origjinali më 19 mars 2018. Marrë më 12 korrik 2013.

[constitution-11] Fundamental Law of Hungary (2012), Wikisource

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]